Każde przedsiębiorstwo – niezależnie od branży czy rozmiaru zatrudnienia – cechuje się pewną hierarchicznością. Trudno sobie wyobrazić, że szeregowy pracownik ma znacznie większe kompetencje do zarządzania firmą niż prezes, rada nadzorcza czy zarząd. Warto mieć świadomość nie tylko tego kto, ale w jaki sposób przewodzi danej organizacji. Dobre przywództwo pozwala bowiem wykorzystać maksymalny potencjał nie tylko jednostki, ale i całej grupy pracowników.
Typy przywództwa w organizacji
Zdecydowana większość organizacji, społeczności czy innych skupisk ludzi formuje zróżnicowane zależności między sobą. Podstawową formą wzajemnego oddziaływania na siebie jest hierarchiczność, czyli wybór osób mających wpływ na poczynania innych, podległych im jednostek. Zależnie od sytuacji zastanej oraz organizacji, wymagany jest pewien styl przywództwa, który ma na celu jak najefektywniejsze wykonywanie zadań. Co istotne, poszczególni przywódcy mogą reprezentować skrajnie różne style wywierania wpływu na pozostałe struktury. Nie można postawić znaku równości pomiędzy przywództwem porucznika wobec szeregowych i kapitana drużyny piłkarskiej wobec pozostałych zawodników.
Pod pojęciem przywództwa rozumiemy zespół postaw, zachowań i komunikatów składających się na spójny obraz zarządczy danego kierownika. Ogólne typy przywództwa w grupie można podzielić na trzy style: autokratyczny, demokratyczny oraz liberalny. Bardzo rzadko jednak dochodzi do sytuacji, w której dana jednostka przejawia wyłącznie jeden, określony schemat przywódczy. Trzeba więc mieć na uwadze fakt, że o konkretnym stylu przywództwa mówimy w przypadku przeważania zespołu cech. Nie będzie niczym nadzwyczajnym, gdy demokratyczny przywódca skieruje nieco autorytarnych komend wobec swoich podwładnych. Takie sytuacje mogą być usprawiedliwione w sytuacji, gdy wymaga tego interes przedsiębiorstwa.
Autokratyczny styl przywództwa
Autokracja w kontekście rządów kojarzy się z kultem jednostki oraz surowym, ostrym postępowaniem przełożonego wobec podwładnych. Choć w przywództwie organizacyjnym nie występuje kult jednostki, to surowe postępowanie jest jak najbardziej obecne. Przełożony nie darzy podwładnych zainteresowaniem, nie spoufala się z nimi oraz nie zezwala na nieformalny kontakt. Wszystko musi być wykonane zgodnie z wcześniejszym przydziałem obowiązków, które są skrupulatnie monitorowane i rozliczane. Nie ma tu miejsca na jakąkolwiek debatę; sprzeciw, niesubordynacja, a nawet manifestacja odmiennego poglądu podlegają karze.
Autokratyczny styl przywództwa kojarzony jest z surową dyscypliną, nadzorem zakrawającym o inwigilację oraz ściśle określonymi regułami. Taki styl minimalizuje ryzyko wystąpienia niejasności, sporów czy sprzeciwu wobec kierownictwa. Mając jednak na uwadze współczesne tendencje propartnerstwa na rynku pracowniczym, autokratyczny styl przywództwa sprawdza się w niewielu sytuacjach. Głównym ryzykiem tego sposobu rządzenia jest silna niechęć pracownicza, brak większego zaangażowania czy kreatywności. Co więcej, nadużywanie autokratycznej przewagi kierownika nad przełożonymi bardzo często skutkuje naturalną niesubordynacją pracowników, podświadomym buntem i chęcią detronizacji przywódcy.
W jakiej organizacji sprawdzi się styl autokratyczny?
Autokratyczny styl przywództwa sprawdza się w tych organizacjach, które są szczególnie narażone na stres i niebezpieczeństwo. Dowódca w takich miejscach powinien posiadać autorytet, który pozwala mu zapanować nad sytuacją oraz zmobilizować podwładnych do konkretnego, zorganizowanego działania. Idealnym przykładem takich organizacji są wszelkiego rodzaju formacje mundurowe na czele z wojskiem, policją czy strażą więzienną.
Nieustanne poczucie zagrożenia oraz wysokie niebezpieczeństwo sprawiają, że każda jednostka odpowiedzialna jest za zespół przydzielonych zadań. Dowódca musi wymagać bezwzględnego, rzetelnego i skrupulatnego wykonywania poleceń ze względu na dobro organizacji oraz innych jednostek. Autokratyczny styl zarządzania sprawdzi się też w tych miejscach, gdzie nieszczególnie wymaga się kreatywności, a jedynie egzekwowania istniejących wytycznych.
Demokratyczny styl przywództwa
Gdy słyszymy słowo “demokracja”, przed oczami rysuje się obraz rozmawiającej grupy ludzi, która wspólnie osiąga pewien konsensus. Podobnie wygląda taki styl przywództwa, gdzie pod uwagę brane są głosy każdego z pracowników. Choć hierarchia jest jasno zarysowana, to każda opinia, uwaga czy komentarz przyczynia się do wypracowania najkorzystniejszego rozwiązania. Demokratyczny styl przywództwa możliwy jest tam, gdzie istnieje wspólny cel społeczności, np. zwiększenie sprzedaży w okresie świątecznym. Debaty w takiej sytuacji będą polegać na wymianie pomysłów, które mają pomóc osiągnąć cel. Mimo licznych propozycji to przywódca wybierze i ukształtuje ostateczną formę współpracy.
Demokratyczny typ przywództwa zdaje się mieć znacznie więcej zalet niż styl autokratyczny. Sama możliwość wypowiedzenia się i przedstawienia poglądu daje pracownikom motywację i zapał do twórczego myślenia. To z kolei przekłada się na kreatywność, która pozwala na wypracowanie możliwie najlepszego rozwiązania. Niestety, jak każdy styl, tak i ten nie jest wolny od wad. Największym minusem demokratycznego stylu przywództwa jest długość i rozciągłość procesu decyzyjnego. Nim zapadnie ostateczna decyzja, konieczne jest zebranie opinii wszystkich zaangażowanych pracowników oraz analiza propozycji. To z kolei skutkuje utratą czasu, tak kluczowego w kontekście wielu działań strategicznych przedsiębiorstwa.
W jakiej organizacji wprowadzić styl demokratyczny?
Demokratyczny styl przywództwa jest absolutnie niezbędny we wszelkich miejscach wymagających intelektualnej pracy zespołowej. Istniejące regulaminy i zasady pracy nie mogą zamykać pracowników na debatę. Rozmowom jednak powinien przysłuchiwać się przywódca, moderując dialog i zachęcając do rozbudowy lub uargumentowania swojej wypowiedzi. Przy wszelkich kwestiach związanych z demokracją należy kontrolować czas, by wykonać wyznaczone zadania w terminie.
Sztandarowym przykładem miejsc ze stylem demokratycznym będą agencje kreatywne, które zrzeszają po kilku, a nawet kilkunastu pracowników w obrębie jednej specjalizacji. Sześciu grafików będzie prowadzić debatę nad przyszłą identyfikacją wizualną danej kampanii reklamowej i przedłoży swoje propozycje. Jednak o wypracowaniu i wdrożeniu danego konceptu zadecyduje team leader lub project manager, czyli osoba oddelegowania do pełnienia roli przywódcy.
Liberalny styl przywództwa
Spośród wszystkich trzech stylów zarządzania, liberalizm w wielu aspektach zajmuje pozycję “naj-”. Jest to zdecydowanie najrzadziej stosowany sposób zarządzania, który praktycznie nigdzie nie jest wykorzystywany. Charakteryzuje się on największym stopniem swobody, od rozsądnego leseferyzmu do patologicznej samowoli. Przez wielu ekspertów HR uważany jest także za najniebezpieczniejszy i najmniej efektywny styl przywództwa. Dlaczego? Ponieważ pozostawienie “wolnej ręki” bardzo szybko może zrodzić dezorientację, chaos i nieporozumienia. Konsekwencją takiej sytuacji będzie próba ukonstytuowania bardziej precyzyjnej hierarchii lub przeciwnie – brak poczuwania się do jakichkolwiek obowiązków.
Dla wielu osób liberalny styl przywództwa oznacza szereg zalet niemożliwych do uzyskania przy dwóch poprzednich stylach. Pierwszą z nich jest realizowanie własnej inwencji i testowanie pomysłów na efektywną pracę. Brak krytyki czy nerwowych reakcji to kolejny benefit, który może ośmielić i zachęcić co bardziej bojaźliwe osoby. Niestety, lista negatywnych aspektów liberalnego przywództwa jest wręcz paraliżująca. Przede wszystkim nieunikniona jest sytuacja, w której dany pracownik poczuje się zagubiony i straci wiarę w swoje kompetencje. Brak jakiegokolwiek feedbacku, pochwały czy skarcenia może doprowadzić do dezorientacji, w której nie będzie wiadomo, czy dane zadanie wykonano prawidłowo.
Gdzie najlepiej sprawdzi się liberalny styl przywództwa?
Tak naprawdę bardzo trudno wymyślić sytuację lub znaleźć przedsiębiorstwo, które osiągnie najlepsze efekty właśnie przy liberalnym stylu przywództwa. Jeśli jednak chcemy wskazać konkretną sytuację, gdzie sprawdzi się ten sposób zarządzania, można pomyśleć o wszelkiego rodzaju współpracach B2B. Jedna strona przedstawia listę oczekiwań i zapewnia narzędzia niezbędne do realizacji określonych zadań. Druga strona z kolei na własny rachunek i we własnym zakresie pracuje, by przedstawić konkretne efekty i namacalne wyniki. Podmiot oczekujący nie będzie ani chwalić ani ganić podwykonawcę, bowiem “pochwałą” lub “naganą” będzie wynagrodzenie adekwatne do rezultatów.
Liberalny styl przywództwa znaleźć można w luźnych strukturach związanych z procederem MLM, czyli Multi-Level Marketing. Uczestnicy realizują pewne czynności, jednak nie obowiązują ich restrykcyjne wymogi lub plany sprzedażowe realizowane w typowej korporacji. Osoby wiążące się z przedsiębiorstwem “na poważnie” będą tworzyć swoje własne sieci organizacyjne. Ci, którzy traktują MLM jako dochód dodatkowy, będą organizować sprzedaż na zasadzie luźnej współpracy z rodziną i znajomymi. Zarówno jedna, jak i druga grupa osób może liczyć na wsparcie ze strony przełożonych. Zarządzający jednak nie mogą wywierać nacisku ani w jakikolwiek inny sposób naruszać liberalność danej jednostki.
Style przywództwa według D. Golemana
Na koniec zostawiamy ciekawostkę – innego, pięciopunktowego podziału stylu zarządzania dokonał Daniel Goleman. Wyróżnił on następujące przywództwa:
Trenerski – kluczową rolę odgrywa rozwój pracownika pod okiem przełożonego, eliminowanie słabych stron oraz podnoszenie umiejętności;
Wizjonerski – przełożony niczym autorytet zarysowuje pracownikom wizję przedsiębiorstwa, do której każdy ma dążyć własnym nakładem pracy;
Afiliacyjny – najważniejszym elementem tego przywództwa jest przyjazna atmosfera, częste chwalenie oraz bliskie kontakty kierownika z pracownikami;
Procesowy – dla przywódcy liczy się wykonywanie konkretnie przydzielonych zadań, a styl pracy jest jasno i dokładnie wytyczony przez kierownika;
Nakazowy – ten styl jest tożsamy z autokratycznym stylem przywództwa, gdzie przywódca stoi niejako w pozycji strażnika, wartownika.
Kluczowym aspektem przy doborze stylu przywództwa jest uwzględnienie specyfiki środowiska, wyznaczonych celów oraz struktury organizacji. Należy bowiem pamiętać, że tam, gdzie sprawdzi się model autokratyczny, tam styl liberalny lub demokratyczny może zakończyć się fiaskiem. Doświadczony przywódca powinien zatem umiejętnie dopasowywać swoje kompetencje i reagować na bieżące sygnały.