Polska ekonomistka Stanisława Borkowska w jednej ze swoich książek napisała, że zbyt silna motywacja może paraliżować działanie, powodując napięcie emocjonalne, które w zbyt dużej ilości zakłóca czynności ludzkie – dezorganizuje. Jaka motywacja dla pracowników jest odpowiednia i bardziej motywuje do rzetelnego wykonywania obowiązków – nagroda czy kara?
Czym jest metoda kija i marchewki?
Metoda kija i marchewki to system motywacyjny oparty na nagrodach i karach. Polega on na wywieraniu wpływu na zachowania pracowników poprzez stosowanie kar (kij) i nagród (marchewka). Marchewką może być w tym przypadku dodatkowa premia lub benefit pozapłacowy, natomiast kijem – odebranie premii, dodatkowe zadanie czy upomnienie. Metoda kija i marchewki stosowana w firmach ma na celu szybko i skutecznie skłonić pracowników do wykonywania swoich zadań, przez karanie i nagradzanie ich na przemian.
Rodzaje motywowania
Temat motywacji i motywowania jest bardzo rozbudowany i nie raz już go tutaj poruszaliśmy. Na temat motywacji zewnętrznej oraz wewnętrznej powstał osobny artykuł, do którego przeczytania szczególnie zachęcamy! Dziś z kolei, przybliżymy sobie pojęcia motywacji pozytywnej oraz motywacji negatywnej, które są częścią motywowania zewnętrznego. Czym się charakteryzują? Wyjaśniamy poniżej.
Czym jest motywacja pozytywna?
Motywacja o charakterze pozytywnym to nic innego jak zróżnicowana gratyfikacja w postaci nagród – umożliwienie pracownikowi osiągania wyższych zarobków, awansów na wyższe stanowiska. Motywacja pozytywna jest więc dodatnim wzmocnieniem chęci do realizacji zadania, które związane są z dążeniem do jakiegoś celu. Ten charakter motywacji ma za zadanie umożliwić pracownikowi zaspokojenie jego potrzeb na najwyższym poziomie oraz urzeczywistnić dalsze perspektywy.
Jeden z polskich ekonomistów i profesorów nauk ekonomicznych Józef Penc uważa, że – motywacja pozytywna powoduje większą aktywizację pracownika i pełniejsze wykorzystanie jego możliwości z uwagi na większe zaangażowanie uczuciowe. Mechanizm motywowania pozytywnego wykorzystuje więc dążenie pracownika do osiągnięcia określonych celów, na przykład awansu. Aby tego typu działania motywacyjne były skuteczne, należy jednak wziąć pod uwagę charakter pracownika i dobrać taki rodzaj gratyfikacji, który będzie odpowiedni względem danej jednostki.
Motywacyjny wymiar nagrody
Obietnica nagrody za wypełnienie obowiązków z należytą sumiennością powoduje wzrost zaangażowania pracownika w wykonywanie zadań. Jednostka motywowana pozytywie jest świadoma, że za swoje działania, które prowadzą do osiągnięcia wyznaczonych celów, otrzyma dodatkowe korzyści. Perspektywa uzyskania nagrody mobilizuje do podejmowania wysiłku, ponieważ przynosi wymierne rezultaty. Pracownik ma poczucie, że warto się starać, wykonać dodatkowe zadania czy włożyć więcej wysiłku w wykonywaną pracę.
Co ważne, motywacyjny wymiar nagrody przejawia się nie tylko w stosowaniu nagród w postaci korzyści materialnych. Warto pamiętać, że nagrodą są również pochwały słowne, które mogą być skierowane zarówno osobiście do danego pracownika, jak i wygłoszone na forum firmy. Pochwała na forum często odbierana jest bardziej pozytywnie, ponieważ pracownik czuje się wówczas ważny, zauważony i doceniony – a to przekłada się na większe chęci do działania i dalszego rozwoju na rzecz firmy. Oczywiście przed pochwałą słowną pracownika na forum zastanówmy się, czy nie będzie to dla niego krępujące. Każdy bowiem odbiera takie emocje inaczej.
Świetnym pomysłem na pozamaterialną gratyfikację pracownika jest również przyznanie mu większej samodzielności podczas wykonywanych zadań czy propozycja pracy hybrydowej. W ten sposób możemy pokazać, że mamy do takiego pracownika duże zaufanie.
Przy docenieniu pracowników należy pamiętać jednak, aby robić to regularnie – nie raz na rok czy od święta. W motywowaniu pozytywnym bardzo ważna jest konsekwencja oraz jasne zasady przyznawania nagród. Tylko wówczas nagrody będą efektywnie spełniać swoją rolę, a poziom motywacji do działania pracowników będzie wzrastał.
Jak działa motywacja negatywna?
Motywacja negatywna z kolei opiera się na systemie kar i wzbudzaniu lęku. W takim przypadku pracownik wykonuje swoje zadania, ponieważ jest świadom, że ich nie wykonanie wiąże się z jakąś karą i nieprzyjemnymi konsekwencjami. Podczas stosowania przez kierowników czy menedżerów motywacji negatywnej bardzo często można zauważyć, że atmosfera i samopoczucie całego teamu w firmie są złe. Motywacja negatywna wiąże się bowiem z dużym stresem dla pracowników, a to niekorzystnie wpływa na wyniki ich pracy. W firmach, w których wykorzystywana jest negatywna motywacja, można zauważyć też większą rotację pracowników, ponieważ ci po prostu nie wytrzymują psychicznie w takiej atmosferze i szukają nowego, lepszego miejsca pracy.
Anna Lipka, jedna z autorek książki pt. Kształtowanie Motywacji Wewnętrznej. Koszty Jakości i Ryzyko, twierdzi następująco – Motywacja negatywna opiera się na mechanizmach obronnych, które zakładają, że ludzie są bardziej zmotywowani w dwóch przypadkach: w poczuciu strachu przed utratą nagrody lub kiedy istnieje możliwość kary. Zakłada ona, że wywołanie stanu zagrożenia determinuje motywowanego do szybkiej realizacji celu. W ogólnym założeniu, motywacja negatywna ma więc stwarzać poczucie zagrożenia, które pobudza do pracy. Pracownik wie, że nie dostosowanie się do jakichś zasad będzie miało swoje negatywne konsekwencje, więc robi, co musi. Jednak skuteczność negatywnego motywowania jest bardzo krótkotrwała i jeśli spojrzymy na to szerzej, nie wpływa ono pozytywnie na dobre imię firmy.
Motywacyjny wymiar kary
W Kodeksie pracy, a dokładniej w artykule 108 w rozdziale VI zatytułowanym Odpowiedzialność porządkowa pracowników, możemy przeczytać, że pracodawca ma prawo do stosowania środków dyscyplinujących – kar nagany czy kar upomnienia – w ustalonych przypadkach, takich jak na przykład nieobecność w pracy bez usprawiedliwienia. Jednak stosowanie systemu kar w dłuższej perspektywie nie wpływa motywująco na pracowników, a często niestety wręcz ich demotywuje. Pracownik boi się konsekwencji, więc unika pewnych sytuacji i zachowań, jednak nie sprawia to, że zatrudniony będzie pracował efektywniej.
Przykładowe kary, które przełożeni stosują w firmach za nierzetelne wykonanie zadania lub przekroczenie deadline’u to między innymi:
brak premii,
nagana na forum firmy,
upomnienie,
informacja o możliwym rozwiązaniu umowy,
zmniejszenie ilości godzin,
brak możliwości wzięcia wolnego.
Motywacja pozytywna i negatywna w praktyce – która okazuje się bardziej skuteczna?
Jak wynika z badań i obserwacji, najbardziej efektywny system motywacji to taki, który jest dostosowany do indywidualnych potrzeb pracownika i niesie dla niego korzyści. Właśnie dlatego w większości firm częściej stosuje się motywację pozytywną niż negatywną. W miejscach pracy, w których stosowana jest motywacja pozytywna, nie ma dużej rotacji pracowników. Natomiast w firmach, gdzie menedżerowie stosują motywację negatywną, rotacja pracowników utrzymuje się na zauważalnie większym poziomie. Wysoki wskaźnik rotacji pracowników nie tylko wpływa niekorzystnie na wyniki przedsiębiorstwa, ale też wyraźnie pokazuje, że w danej firmie ewidentnie coś jest nie tak na etapie zarządzania. To z kolei przekłada się na negatywną opinię o pracodawcy i problemy ze znalezieniem wykwalifikowanej kadry. Firma, która nie ma dużych zmian personalnych, może zaś liczyć na dobrą opinię zewnętrzną jako miejsce wiarygodne i tym samym łatwiej przyciągać dobrych specjalistów.
Na etapie motywowania pracowników w przedsiębiorstwie należy pamiętać jednak, aby zachować równowagę. Jeśli zauważysz, że w wyniku stosowania ciągłej motywacji pozytywnej Twój pracownik ,,spoczął na laurach’’, możesz zastosować delikatną motywację negatywną, na przykład w formie upomnienia. Ważne jest bowiem, aby podczas procesu motywowania znaleźć tak zwany złoty środek oraz stale obserwować pracownika i to, jak działa na niego dany system motywacji.
Pracodawca ma naprawdę ciężkie i skomplikowane zadanie do wykonania, jeśli chodzi o motywowanie pracowników. Głównodowodzący powinien wiedzieć, kiedy należy użyć systemu kar – motywacji negatywnej, a kiedy systemu nagród – motywacji pozytywnej, nie ma bowiem na to jednej, słusznej odpowiedzi. Jak już wspomnieliśmy wyżej, motywacja pozytywna jest o wiele bardziej skuteczna i częściej stosowana, jednak nie da się ukryć, że motywacja negatywna niestety również czasami staje się konieczna.