Pracoholizm. Gdzie kończy się zaangażowanie a zaczyna choroba?
Praca to ważna część naszego życia. Dzięki niej czujemy się spełnieni zawodowo oraz stać nas na życie i rozwijanie swoich pasji. Dobrze, aby pasowała do naszej osobowości, a także pozwalała nam się rozwijać. Praca to miejsce, w którym spędzamy większą część swojego życia, ale jak poznać, że praca staje się naszym uzależnieniem? Co to jest pracoholizm? Jak wpływa na pracownika i całą firmę? Kiedy zaangażowanie w pracę zmienia się w pracoholizm? Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć w dalszej części.
Czym jest pracoholizm?
Zgodnie z definicją słownika języka polskiego – pracoholizm to uzależnienie od pracy, polegające na poświęcaniu jej nadmiernie dużo czasu kosztem wypoczynku, życia osobistego itp. Pracoholizm to nic innego jak uzależnienie psychiczne, które objawia się obsesyjną potrzebą pracowania. Zaniedbywanie rodziny, znajomych czy własnych pasji na rzecz pracy to niekoniecznie zaangażowanie w obowiązki służbowe. Zazwyczaj pracoholik czuje wewnętrzne frustracje, bo uważa, że robi zbyt mało lub źle wykonuje swoją pracę. Bardzo często są to perfekcjoniści, dla których pogoń za ideałem staje się obsesją. Pracoholizm na stanowiskach objawia się wygórowanymi oczekiwaniami, których nikt z podwładnych nie jest w stanie spełnić.
Jakie są objawy pracoholizmu?
Pracoholizm nie zawsze jest widoczny na pierwszy rzut oka. Często mylony jest także z zaangażowaniem w pracę. Jak objawia się pracoholizm? Nadgodziny, brak kontroli nad czasem spędzanym w pracy, ciągłe pozostawanie w kontakcie z osobami z pracy, problem z odłożeniem służbowego laptopa i telefonu, a także myślenie o pracy nawet podczas urlopu. To pierwsze sygnały, że praca staje się zbyt ważna. Zrezygnowanie z realizowania pasji, brak czasu dla rodziny, brak ochoty na rozmowy o tematach innych niż praca, a nawet rezygnacja z urlopu. Niezależnie czy problem dotyczy ciebie czy współpracownika, te objawy powinny zwrócić twoją uwagę. Zbyt duże zainteresowanie pracą może powodować pogorszenie samopoczucia w dni wolne od pracy, a także problemy ze snem. Pracoholizm sprawia, że zatracamy się, a kontakty ze znajomymi i rodziną ulegają pogorszeniu. A to wszystko dlatego, że jedynym słusznym tematem dla pracoholika staje się praca.
Pracoholizm a zaangażowanie w pracę – jak je odróżnić?
Nie każda osoba, która pracuje po godzinach jest pracoholikiem. Bardzo często pracoholizm jest zjawiskiem akceptowanym w środowisku zawodowym, a to dlatego, że jest mylony z zaangażowaniem w pracę. Poza czasem poświęconym na pracę, kluczową rolę odgrywa nastawienie do niej. Pracoholizm to patologiczne skoncentrowanie na pracy. Osoba uzależniona bardzo często jest wiecznie niezadowolona z pracy, czuje lęk, obawy, a także przygnębienie. Jak odróżnić pracoholizm od zaangażowania w pracę? Osoba, która jest zaangażowana w pracę jest radosna i prowadzi także życie towarzyskie poza nią. Sama praca nie jest dla niej przymusem, a przyjemnością. Czuje się spełniona zawodowo, ale ma też inne zainteresowania. Wskazówką do rozpoznania pracoholizmu może być klasyfikacja J. T. Spence i A. S. Robbins, które podzieliły pracowników na 5 kategorii:
entuzjasta – jest zaabsorbowany pracą. Nie czuje wewnętrznego przymusu pracy i jest z niej zadowolony,
pracoholik – jest silnie zaabsorbowany pracą. Odczuwa także duży przymus pracy, ale nie czerpie z niej zadowolenia i przyjemności.
entuzjastyczny pracoholik – jest silnie zaabsorbowany pracą, odczuwa wewnętrzny przymus pracy, ale jest również z niej bardzo zadowolony,
niezaangażowany – nie jest zaangażowany w pracę, nie czuje przymusu oraz zadowolenia z pracy,
zrelaksowany – nie ma poczucia przywiązania do pracy i nie czuje przymusu, ale jest z niej zadowolony,
rozczarowany – nie jest zaabsorbowany i nie odczuwa przyjemności z pracy, ale odczuwa silną presję.
Kto może stać się pracoholikiem?
Na podstawie raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju okazuje się, że Polacy są piątym najbardziej zapracowanym narodem na 28 badanych. Polacy średnio pracują rocznie o ok. 500 godzin więcej niż Norwedzy i ok. 400 godzin więcej niż Niemcy. Najbardziej narażone na pracoholizm osoby to te, które są ambitne, ale jednocześnie mają niskie poczucie własnej wartości i nie radzą sobie z negatywnymi emocjami. Budują swoją wartość poprzez ciężką pracę i sukces zawodowy. Bardzo często są to osoby, które rozładowują stres i napięcie poprzez pracę.
Rodzaje pracoholików
Amerykański psychoterapeuta Bryan E. Robinson wyróżnił pięć typów pracoholików zależnych od stylu pracy:
niestrudzony – jest bardzo zaangażowany w swoją pracę i ambitny. Ten typ jest ceniony przez pracodawców. To osoba, która stale pracuje nawet w weekendy czy nocą. Zawsze dotrzymuje terminów, a często nawet kończy zadanie przed deadlinem.
bulimiczny – ten typ pracoholika charakteryzuje się traktowaniem pracy jak bulimik jedzenia. Silne zaangażowanie w pracę przeplata się z czasem kompletnej bezczynności. Na pierwszy rzut oka ten typ może wydawać się osobą unikającą pracy, a tak naprawdę myśli o niej ciągle. Bardzo często jest to osoba, która odkłada pracę do ostatniej chwili, a później pracuje non stop, żeby nadrobić stracony czas.
z deficytem koncentracji uwagi – to osoba, która lubi wyzwania i ryzyko. W pracy poszukuje adrenaliny i silnych emocji. Ciężko skupić mu się na jednym zadaniu, szybko się nudzi i zaczyna kolejne.
delektujący się pracą – to osoba, która uwielbia analizować i planować działanie. Zanim zacznie zadanie musi przemyśleć, jak perfekcyjnie je wykonać. Często tworzy listy rzeczy do zrobienia. Delektuje się planowaniem i bardzo często przekłada terminy, żeby mieć pewność, że wszystko wykonała idealnie.
troskliwy – ten typ pracoholika to osoba, które czuje ogromną potrzebę pomagania. Często jest zaangażowana w pracę niosącą pomoc innym ludziom. To osoba, która ma niskie poczucie własnej wartości i pomaganiem innym chce je wzmocnić.
Pracoholik w zespole – dlaczego stanowi zagrożenie dla Twojej firmy?
Mogłoby się wydawać, że dla pracodawcy pracoholik jest idealnym kandydatem do pracy. Jednak pozory mogą mylić. Jak wpływają objawy pracoholizmu na cały zespół? Czy pracoholizm przekłada się na efektywność? Niekoniecznie. Jeśli w danym zespole jedna z osób przejawia skłonności do uzależnienia od pracy, może to negatywnie wpłynąć na innych pracowników. Dlaczego? Pracoholik to osoba, która często pracuje po godzinach kosztem życia rodzinnego i towarzyskiego. Jego wysokie wyniki są często nagradzane przez szefa, co rodzi frustrację wśród reszty zespołu. Pracownik, który stara się zachować równowagę między obowiązkami służbowymi, a życiem osobistym będzie czuł niechęć i zazdrość do pracoholika, a także zniechęcenie do pracy przez brak możliwości uzyskania takich samych wyników. Pracoholik nie jest jednak bezawaryjnym robotem. Pracowanie kosztem urlopu i życia osobistego może mieć fatalne skutki dla niego samego:
wypalenie zawodowe
zniecierpliwienie
agresja wobec współpracowników
wycieńczenie psychiczne i fizyczne
zaburzenie rytmu snu
osłabienie więzi rodzinnych, których skutkiem może być rozwód
choroby natury psychicznej jak depresja, nerwica, zaburzenia lękowe
zawał
w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmierci
Karōshi to japońskie określenie śmierci z przepracowania. Szczególnie znane jest w krajach azjatyckich. Pierwszy taki przypadek pochodzi z 1969 roku i jest nim 29-letni mężczyzna, który na skutek przepracowania, w jednej z japońskich gazet, zmarł na udar. Szacuje się, że na skutek przepracowania karōshi dopada ok. 10-20 tys. Japończyków rocznie.
Jak leczyć pracoholizm?
Pracoholizm często jest zjawiskiem bagatelizowanym. Często słychać o miejscach czy specjalistach leczących uzależnienia od leków, narkotyków czy hazardu. Dlaczego więc uzależnienie od pracy jest pomijane? Wydaje się, że nie jest tak dużym problemem, bo przecież zaangażowany pracownik powinien przekładać się na większe zyski firmy. Niestety tylko do czasu. Obsesyjne pracowanie bez czasu na odpoczynek negatywnie wpływa zarówno na zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Bardzo często prowadzi też do wypalenia zawodowego. Zazwyczaj pracoholik sam nie widzi problemu i dopiero kiedy z przepracowania pojawiają się objawy przemęczenia, decyduje się na wizytę u specjalisty. Jednak terapia nie jest prosta, bo już samo wygospodarowanie czasu na nią staje się dla pracoholika bardzo dużym wyzwaniem.
Jak zapobiegać zjawisku pracoholizmu w miejscu pracy? Jak uchronić firmę przed negatywnym skutkiem przepracowania? Bardzo dużo zależy od samego pracodawcy. W jego interesie jest, aby pracownik przychodził do pracy wypoczęty i zrelaksowany. Takie osoby pracują efektywniej, a tym samym zbliżają całą firmę do sukcesu. Co może zrobić pracodawca, aby zapobiegać zjawisku pracoholizmu? Ważne jest, aby edukować pracowników w zakresie higieny pracy i przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu, a także kłaść nacisk na pracę zespołową, a nie rywalizację. Organizowanie wspólnych aktywności czy imprez integracyjnych to świetny sposób na pokazanie pracownikom, że czas na relaks i zabawę również jest ważną częścią pracy. Dodatkowo takie imprezy mają na celu lepsze poznanie współpracowników i poprawienie komunikacji w zespole. Bardzo ważnym zadaniem pracodawcy jest również zachęcanie pracowników do wykorzystywania urlopów i tworzenie w pracy stref relaksu, w których można odpocząć i się wyciszyć, aby przeciwdziałać skutkom pracy w stresie. Co może zrobić sam pracownik, aby uniknąć uzależnienia od pracy? Ważne jest, aby umieć utrzymać równowagę między życiem prywatnym, a zawodowym. Dobrym pomysłem jest wyznaczenie czasu kiedy telefon i komputer służbowy są wyłączone, a czas spędzamy ze znajomymi lub rodziną. Na stanowiskach kierowniczych należy nauczyć się delegowania zadań i odpowiedzialności na innych pracowników. Tak, aby nie wszystko było na naszej głowie.
Pracoholizm to zjawisko, które dotyka wielu ludzi. Praca po godzinach, nastawienie na cel i duże zaangażowanie na pozór wydaje się być niewinnym uzależnieniem i często jest chwalone przez pracodawcę. Niestety jest to forma obsesji wyniszczająca organizm psychicznie i fizycznie oraz może popsuć relacje w zespole i zmniejszyć efektywność całej firmy. Bardzo ważne jest, aby dbać o poczucie wartości pracowników i doceniać ich pracę. W ten sposób można przeciwdziałać skutkom pracoholizmu.