Zarządzanie zespołem to poważne zadanie, które wymaga nie tylko sprawnej artykulacji celów strategicznych, lecz także umiejętności szybkiego reagowania na zmiany, motywowania i korzystania z różnorodnych kanałów komunikacji. Dynamiczne otoczenie, które nierzadko wywołuje zjawiska kryzysowe, prowadzi do zmian sposobu postrzegania pozycji zarządzającego. Potrzeba przywództwa wydaje się więc aż nadto oczywista, jednak kto powinien zarządzać zespołem – lider czy kierownik? Zanim zadasz sobie pytanie, kogo potrzebuje Twój zespół, dowiedz się jakie różnice występują między tymi pojęciami oraz jakie cechy powinien mieć skuteczny przywódca.
Kim jest kierownik a kim lider?
Zarówno teraźniejsze funkcjonowanie, jak i rozwój każdego przedsiębiorstwa uzależnione są od cech jego przywódcy. Wiele osób przywykło do zamiennego używania pojęć kierownik i lider. Jednak są między nimi pewne istotne różnice, które sprawiają, że pojęcia te nie są ze sobą tożsame.
Pojęcie kierownika jest ściśle związane z nauką o zarządzaniu, która skupia się m.in. na funkcjonowaniu organizacji i jej otoczenia. Zarządzanie pełni cztery podstawowe funkcje: planowanie, organizowanie, przewodzenie i kontrolowanie. Kierowanie zatem jest funkcją zarządzania, którą sprawuje kierownik. Eksperci mówią, że kierownik jest zorientowany na teraźniejszość i strukturę organizacji, natomiast lider patrzy w przyszłość. Z ang. lead oznacza prowadzić, przewodzić, kierować, zatem w kontekście zarządzania zespołem, lider będzie osobą, która nie tylko zarządza czy wykonuje określone zadania, ale też wykazuje pewne predestynujące do takiej roli cechy osobowości. Lider opiera swoje działania na silnym autorytecie, co oczywiście nie przeczy temu, że kierownik również powinien cieszyć się dużym szacunkiem wśród pracowników zespołu.
Jak w prosty sposób wyjaśnić różnice pomiędzy liderem a kierownikiem? Krótko mówiąc, chodzi o sposób zarządzania i podejście nie tylko do pełnionych funkcji, ale i do ludzi. Działania kierownika nie zawsze mają poparcie ze strony podwładnych, którzy też nie zawsze chcą go naśladować, natomiast lider bazuje na swoim autorytecie, a pracownicy chętnie poddają się jego przywództwu. Kierownik realizuje wizję przedsiębiorstwa, a lider daje od siebie więcej, bowiem tworzy wizję, która określa dalekosiężne cele i strategię ich osiągnięcia.
Jakie cechy powinien posiadać lider a jakie kierownik?
Zanim szczegółowo przedstawimy cechy, jakie powinien posiadać każdy z nich, warto zwrócić uwagę jeszcze na samo podejście do funkcji lidera i tego, jak to pojęcie się kształtowało.
W XIX i XX wieku powstała teoria „wielkich ludzi”, które zakładała, że niektóre osoby posiadają pewne predyspozycje do pełnienia kierowniczych funkcji. Dotyczyło to głównie mężczyzn, na dodatek szlachetnie urodzonych. F. Galton, brytyjski prekursor badań nad inteligencją, któremu przypisuje się jeszcze wiele innych osiągnięć, uznawał, że cechy liderów są nabyte po przodkach i niezmienialne. Dziś jednak to spojrzenie budzi mnóstwo sprzeciwu.
W wieku XX, teoria wielkich ludzi uległa zmianie w kierunku teorii cech przywódczych. W jej założeniach nie wskazywano już, czy cechy przywódcze są dziedziczone, czy nabyte. Skupiono się wokół samych cech, które trzeba posiadać, lub które wykluczają z bycia liderem. W połowie XX wieku, gdy R. M. Stogdill na podstawie swoich badań i obserwacji stwierdził, że zbiór określonych cech to jedynie warunek wstępny do bycia liderem, a samo ich posiadanie jeszcze o niczym nie świadczy.
Aby odróżnić lidera od kierownika, należy rozpoznać ich charakterystyczne cechy. Wiemy już, że główną różnicą jest to, że lider posiada wysoki autorytet i jest zorientowany na pracowników. Natomiast B.M. Bass, który badał teorię przywództwa transformacyjnego, wyróżnił sześć cech charakterystycznych dla liderów, które odróżniają ich od kierowników:
zapał,
dążenie do przewodzenia,
uczciwość i prawość,
pewność siebie,
zdolności poznawcze,
wiedzę o przedmiocie zarządzania.
Powyższe cechy sprawiają, że lider jest kimś więcej, niż kierownik. Kierownikiem można po prostu zostać, mając odpowiednie doświadczenie, predyspozycje i wykształcenie. Cechą zarządzającego musi być też umiejętność organizacji pracy, zarówno swojej, jak i podwładnych. Jednocześnie trzeba zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka ciąży na kierowniku. Kierownik opiera się na formalnej strukturze, z której wynika formalny autorytet stanowiskowy. Z tego punktu widzenia, cechą kierownika jest znajomość swoich funkcji i umiejętność wykorzystywania dostępnych narzędzi. Kierowanie zespołem przy użyciu dostępnych zasobów powinno być wykonywane w poszanowaniu etyki zawodowej i empatii. Chociaż kierownik nie wychodzi poza formalne relacje z pracownikami, powinien on dawać przykład odpowiedniej postawy i rozumieć problemy, z jakimi przychodzą do niego pracownicy.
Chociaż zarówno cechy lidera, jak i kierownika ewoluują, to sposób ich wyrażania wskazuje na ich współzależność i konieczność spełnienia podstawowych warunków, które świadczą o skutecznym zarządzaniu zespołem. Odpowiednie cechy oddziałują na efektywność zadań, które w przypadku kierownika leżą w obowiązkach, a w przypadku lidera, często wykraczają poza zakres jego zobowiązań.
Zadania kierownika i lidera
Kierownik odgrywa ważną rolę w efektywnym działaniu przedsiębiorstwa poprzez realizację określonych zadań i właściwe zarządzanie dostępnymi zasobami. Kierownik pełni w przedsiębiorstwie określone funkcje i zadania, a w jego sposobie zarządzania zauważa się wykorzystanie przewagi pozycji służbowej. Przewodzenie, czyli kierowanie zespołem to podstawowa cecha zarządzającego. To proste i tautologiczne stwierdzenie obejmuje swoim zasięgiem pełną złożoność roli kierownika, jako osoby sprawującej władzę i kontrolę nad innymi. Można zatem powiedzieć, że kierowanie, czyli rola kierownika sprowadza się do wydawania poleceń, monitorowania pracy i wynagradzania.
Natomiast bycie liderem, w kontekście przewodzenia i kierowania to motywowanie i inspirowanie swoją postawą do podejmowania wysiłku w wyższym celu. Oprócz wykonywanych zadań ważna jest atmosfera pracy, utrzymywanie więzi między członkami zespołu oraz praca z pasją.
Kierownik działa od szczegółu do ogółu, planując i tworząc strategie odpowiednie dla ustalonych celów. W przeciwieństwie do lidera, zamiast podejmować ryzyko, skupia się na jego ograniczeniu. Natomiast lider, tworząc wizje, działa od ogółu do szczegółu – ustala kierunki działania, opracowuje strategie, jednak nie koncentruje się bezpośrednio na zadaniach, etapach czy technikach. Swoją uwagę skupia na ludziach, ponieważ uznaje, że naprowadzenie ich na właściwy kierunek działania, przyniesie największe sukcesy.
Uporządkujmy zatem różnice między liderem a kierownikiem w kontekście wykonywanych zadań w dwóch prostych zestawieniach:
Zadania kierownika
Posiada plany i skupia się na zadaniach.
Działa od szczegółu do ogółu.
Redukuje ryzyko i unika go.
Motywuje zespół, często opierając się na wynikach i analizach. Używa formalnych struktur.
Zadania lidera
Posiada wizje i skupia się na ludziach.
Działa od ogółu do szczegółu.
Chętnie podejmuje ryzyko.
Motywuje zespół, opierając się na autorytecie i inspiruje do działania.
Używa nieformalnych struktur.
Jak widać, sens zadań pozostaje niezmienny. Są pewne zadania, które muszą zostać wykonane, jednak różnice widać w sposobie ich realizacji i podejściu do kierowania zespołem. Warto też zwrócić uwagę na motywowanie, które w przypadku kierownika jest elementem zachęty, a w pracy lidera, stanowi potężne narzędzie – swego rodzaju most, łączący oczekiwania przywódcy z możliwościami, które otwierają się przed pracownikami po spełnieniu pewnych warunków (zadań, zachowań, postaw itp.). Nie sposób tu nie wspomnieć o motywacji i nagradzaniu poprzez przeżycia, które – jak pokazują badania – stanowią bardzo skuteczne narzędzie w rękach zarządzającego.
Kierownik czy lider – który z nich lepiej sprawdzi się w zespole?
Współtwórca prakseologicznej teorii organizacji i zarządzania – B. Kuc, stwierdził, że współczesne przedsiębiorstwo stało się sceną narastających paradoksów i dylematów w sferze sprawowania władzy. Zatem elastyczność i umiejętność przystosowywania się do zmian to warunek konieczny, który musi zostać spełniony przez zarządzającego, jeśli organizacja ma przetrwać w każdych warunkach. Postępowanie przywódcy jest warunkiem przetrwania organizacji. To, czy w danej organizacji sprawdzi się kierownik, czy lider przede wszystkim zależy od specyfiki jej branży. Najkorzystniej byłoby, aby kierownik jednocześnie pełnił funkcję lidera. Jest to oczywiście możliwe, pod warunkiem spełnienia pewnych kryteriów. Kierownik przede wszystkim musi być autorytetem dla każdego członka zespołu, aby ci chętnie podążali wyznaczoną przez niego ścieżką. Dobra komunikacja oraz zapobieganie konfliktom czy też umiejętne zarządzanie nimi – to elementy, które będą wspierały jego pozycję. Stanowisko lidera należy w sobie stale kształtować i ciężko na nie pracować, ponieważ tak samo, jak zmieniają się potrzeby pracowników, zmienia się otoczenie, które oddziałuje na przedsiębiorstwo i zarządzającego, stawiając przed nim kolejne wyzwania.
Wyłaniając osobę na stanowisko kierownicze, niezależnie od tego, czy awansujesz kogoś z firmy, czy zatrudniasz z zewnątrz, warto wziąć pod uwagę, aby nie był to tylko specjalista w swojej dziedzinie. Chodzi tu o fakt, aby oprócz wachlarza umiejętności i kompetencji posiadał on predyspozycje do bycia liderem. Jeszcze lepiej, aby dotychczasowe jego osiągnięcia wskazywały właśnie na to, że nim jest. Umiejętności związane z zarządzaniem ludźmi w połączeniu ze wspomnianymi przez nas cechami lidera, osadzone na władzy formalnej pochodzącej od firmy, stanowią elementy, które ugruntują silną pozycję lidera w Twojej firmie. Jeśli zaś to Ty zarządzasz zespołem, zachęcamy Cię do refleksji nad tym, co możesz zrobić lepiej, aby wzmocnić swój zespół i ugruntować swoją pozycję. Natomiast, jeśli poszukujesz kogoś na stanowisko kierownicze, na pewno już wiesz, jakie cechy będzie musiał posiadać kandydat.